Bas háriplerdiń jazılıwı

§75. Menshikli adam atları (familiyası, atı hám ákesiniń atı) bas háripten baslanıp jazıladı: Nájim Dáwqaraev, Qallı Ayımbetov, Marat Kóptilew ulı, Sabır Kamalov, Dosjan Siypatdin ulı Nasırov t.b.

Adam atları menen birge qollanılatuǵın ulı, qızı, sózleri ózinen burın kelgen sózden bólek, kishi hárip penen jazıladı: Genjebay Ubaydulla ulı, Tillaxan Uzaqbergen qızı t.b.

§76. Jer, suw, qala, kanal, ózek atların bildiretuǵın menshikli atlıqlar bas háripten baslanıp jazıladı: Ámiwdárya, Shılpıq, Xojeli, Shımbay, Qarataw, Dawıtkól, Kókózek t.b.

§77. Kóp sózlerden quralǵan tómendegi menshikli atlardıń hárbir sózi bas háripten baslanıp jazıladı:

1. Mámlekettiń atları: Ózbekstan Respublikası, Qaraqalpaqstan Respublikası, Koreya Respublikası, Qıtay Xalıq Respublikası, Rossiya Federativlik Respublikası t.b.

2. Eń joqarı mámleketlik, xalıqaralıq shólkemlerdiń atları: Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi, Birlesken Milletler Shólkemi t.b.

3. Joqarı dárejeli mámleketlik lawazımlardıń atları: Ózbekstan Respublikası Prezidenti, Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisiniń Baslıǵı, Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń Baslıǵı, Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń Baslıǵı, Ózbekstan Respublikası Oliy Sudınıń Baslıǵı t.b.
   Bunday atamalardıń quramında ministr, birinshi, orınbasar, prokuror, xatker, járdemshi, másláhátshi t.b. sózler kelse, olar kishi hárip penen jazıladı: Ózbekstan Respublikası Bas ministri, Qaraqalpaqstan Respublikası prokurorı, Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministri t.b.

§78. Mámleketlik joqarı sıylıqlardıń atı, olardaǵı hárbir sóz bas hárip penen jazıladı: «Ózbekstan Qaharmanı» (ataq), «Altın juldız» (medal) t.b.

Al, bunnan basqa sıylıqlar, húrmetli ataqlar, belgilerdiń atlarınıń dáslepki sózi bas háripten baslanıp jazıladı: Ózbekstan xalıq jazıwshısı, Qaraqalpaqstan xalıq shayırı, Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti sińgen ilim ǵayratkeri, Qaraqalpaqsran Respublikası xalıq muǵallimi t.b.

§79. Mádeniy xızmet kórsetiw hám sawda kárxanalarınıń, sanaat hám transport qurallarınıń, kitap, gazeta, jurnallardıń atları bas háripten baslanıp jazıladı: «Nókis» (miymanxana), «Qırq qız» (dástan), «Qaraqalpaq qızı» (roman), «Erkin Qaraqalpaqstan» (gazeta), «Ámiwdárya» (jurnal), «Neksiya» (avtomashina) t.b.

§80. Úlken tariyxıy sánelerdiń, bayramlardıń atlarınıń birinshi sózi bas háripten baslanıp jazıladı: Ǵárezsizlik kúni, Konstituciya kúni, Nawrız bayramı, Qurban hayt bayramı, Hayal-qızlar bayramı, Eslew hám Qádirlew kúni t.b.

§81. Kóp sózlerden quralǵan mákeme hám kárxanalar, mámleketlik hám jámáátlik xojalıqları, oqıw orınları atlarınıń birinshi sózi bas háripten baslanıp jazıladı: Densawlıqtı saqlaw ministrligi, Ústirt gaz-ximiya kompleksi, Qońırat soda zavodı, Milliy qáwipsizlik xızmeti, Qaraqalpaq mámleketlik universiteti t.b.

Bunday menshikli atamalardıń aldında anıqlawshı sózi bolsa da, olardaǵı birinshi sózdegi bas hárip saqlanıp jazıladı: Qaraqalpaqstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi, Ózbekstan Ilimler akademiyası, Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı t.b.

§82. Teksttegi gáplerdiń hám qosıq qatarlarınıń birinshi sózi bas hárip penen jazıladı:

Barlıq jumısım usılardıń dasturqanı ushın (T. Qayıpbergenov)

Jigit bolsań arıslanday tuwılǵan,
Xızmet etkil udayına xalıq ushın. (Berdaq)

Ańlatıw: Tuwra gáp avtor gápiniń qaysı ornında kelse de, tuwra gáptiń dáslepki sóziniń birinshi sózi bas háripten baslanıp jazıladı da, al avtor gápten keyin kelgende, kishi hárip penen jazıladı: – Mine, usı jerler sizlerdiń jańa qonısıńız boladı, – dedi Shaqlı Maral olarǵa. (Sh. Aytmatov)

§83. Kóp sózlerden quralǵan qospa atlıqlardıń hárbir sóziniń birinshi háribin alıw jolı menen qısqarǵan sózler bas hárip penen jazıladı: QMU (Qaraqalpaq mámleketlik universiteti), AQSh (Amerika Qurama Shtatları), BMSh (Birlesken Milletler Shólkemi) t.b.

Eger dáslepki sózdiń birinshi buwının alıw jolı menen qısqartılsa, onda sol buwınnıń birinshi háribi ǵana bas hárip penen jazıladı: ÓzIA (Ózbekstan Ilimler akademiyası), ÓzR (Ózbekstan Respublikası), TashMAU (Tashkent mámleketlik agrar universiteti) t.b.

§84. Jańa jolǵa gáptiń bólekleri shıǵarılǵanda, eger olar menshikli atlıqlar bolmasa, aldına sızıqsha qoyıladı da, kishi hárip penen jazıladı:

Jergilikli hákimyat uyımlarınıń biyligine tómendegi máseleler tiyisli:
— nızamlılıqtı, huqıq tártibin hám puqaralardıń qáwipsizligin támiyinlew;
— aymaqlardı ekonomikalıq, sociallıq hám mádeniy jaqtan rawajlandırıw;
— jergilikli kommunallıq xojalıqqa basshılıq etiw;
— qorshap turǵan ortalıqtı qorǵaw;
— puqaralıq halat aktlerin dizimge alıwdı támiyinlew. (Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası)

§85. Gáptiń bólekleri qawıslı san yaki qawıslı hárip penen berilgende, olar kishi hárip penen jazıladı: Sóz mánisiniń awısıwınıń úsh usılı bar: 1) metafora; 2) metonimiya; 3) sinekdoxa t.b.